[page_title]Co to jest lipidogram - badanie, normy [/page_title]

Lipidy - informacje ogólne

Lipidy, czyli różne frakcje cholesterolu oraz triglicerydy, to substancje tłuszczowe niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Lipidy są syntetyzowane w wątrobie lub dostarczane z pokarmem. Cholesterol stanowi składnik budulcowy błon komórkowych, jest niezbędny do syntezy kwasów żółciowych, hormonów steroidowych oraz witaminy D₃, bierze też udział w przekazywaniu sygnałów w układzie nerwowym. Triglicerydy są z kolei źródłem energii dla tkanek, przede wszystkim mięśni.

• HDL (high-density lipoprotein – lipoproteiny o dużej gęstości)
• LDL (low-density lipoprotein – lipoproteiny o małej gęstości)
• VLDL (very low-density lipoprotein – lipoproteiny o bardzo małej gęstości)
• IDL (intermediate density lipoprotein – lipoproteiny o pośredniej gęstości)
• chylomikrony.

Co to jest lipidogram - na czym polega badanie?

Problemem zdrowotnym jest zwiększone stężenie lipidów, znacznie przekraczające zapotrzebowanie organizmu. Do oceny gospodarki lipidowej służy badanie określane jako profil lipidowy, panel lipidowy lub lipidogram. Badanie to obejmuje oznaczenie stężeń następujących lipidów:

• cholesterolu całkowitego
• frakcji LDL cholesterolu
• frakcji HDL cholesterolu
• triglicerydów.

W niektórych przypadkach zlecane są rozszerzone badania lipidogramu obejmujące m.in. cholesterol VLDL, cholesterol nie-HDL, liczbę cząsteczek cholesterolu LDL czy stosunek stężenia cholesterolu całkowitego do stężenia frakcji HDL (wskaźnik Castelliego).

Cholesterol LDL określa się potocznie jako „zły cholesterol”, natomiast HDL jako „dobry cholesterol”. Związane jest to z ich zasadniczą funkcją. HDL, przede wszystkim transportuje nadmiar cholesterolu z komórek ciała do wątroby, gdzie może on być przetworzony i usunięty z organizmu, co chroni przed rozwojem miażdżycy. Natomiast LDL dostarcza cholesterol do komórek, gdzie jego nadmiar odkłada się m.in. w ścianach naczyń krwionośnych, przyczyniając się do rozwoju miażdżycy naczyń i jej konsekwencji. Do prawidłowego funkcjonowania organizmu niezbędne są jednak oba wymienione typy lipoprotein w odpowiednim stężeniu.

Jak przebiega wykonanie lipidogramu?

Do przeprowadzenia oznaczenia profilu lipidowego wystarczy pobranie niewielkiej ilości krwi żylnej (najczęściej z żyły łokciowej), a w przypadku przesiewowych szybkich testów paskowych, jedynie nakłucie opuszki palca w celu uzyskania kropli krwi.

Lipidogram – normy

• cholesterol całkowity: 3,0–4,9 mmol/l (114–190 mg/dl)
• cholesterol HDL: kobiety >1,3 mmol/l (50 mg/dl), mężczyźni >1,0 mmol/l (40 mg/dl)
• cholesterol LDL: <3,0 mmol/l (115 mg/dl) dla osób zdrowych, mających małe ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego
• triglicerydy: <1,7 mmol/l (150 mg/dl) na czczo lub <2,0 mmol/l (175 mg/dl) nie na czczo

Cholesterol frakcji LDL („zły cholesterol”) - norma zależy od ryzyka sercowo-naczyniowego

• ryzyko ekstremalne – <1,0 mmol/l (40 mg/dl)
• ryzyko bardzo duże – <1,4 mmol/l (55 mg/dl)
• ryzyko duże – <1,8 mmol/l (70 mg/dl)
• ryzyko umiarkowane – <2,6 mmol/l (100 mg/dl)
• ryzyko małe (u osób zdrowych) – <3,0 mmol/l (115 mg/dl)

Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego podlegające modyfikacji:

1. nieprawidłowe żywienie
2. palenie tytoniu
3. mała aktywność fizyczna
4. podwyższone ciśnienie tętnicze
5. zwiększone stężenie cholesterolu LDL w osoczu
6. zwiększone stężenie triglicerydów w osoczu
7. stan przedcukrzycowy (nieprawidłowa glikemia na czczo lub upośledzona tolerancja glukozy) lub cukrzyca
8. nadwaga lub otyłość.

Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego niepodlegające modyfikacji:

1. wiek – mężczyźni ≥45 lat, kobiety ≥55 lat
2. płeć – większe ryzyko u mężczyzn niż u kobiet przed menopauzą
3. wczesne (u mężczyzn <55. rż., u kobiet <60. rż.) występowanie w rodzinie choroby niedokrwiennej serca lub chorób innych tętnic na podłożu miażdżycy.

Do czynników ryzyka sercowo-naczyniowego należą także zwiększone stężenia w osoczu: białka C-reaktywnego (CRP), homocysteiny, lipoproteiny (a) i fibrynogenu.

Zwiększone stężenie cholesterolu i triglicerydów - przyczyny

Zwiększone stężenie cholesterolu całkowitego – przyczyny

• hipercholesterolemia rodzinna, rodzinny defekt apolipoproteiny B100
• hiperchoesterolemia wielogenowa
• niedoczynność tarczycy
• zespół nerczycowy
• przewlekła choroba nerek
• choroby wątroby
• leki (progestageny, glikokortykosteroidy, inhibitory proteazy stosowane w leczeniu zakażenia HIV).

Zwiększone stężenie LDL – przyczyny

• hipercholesterolemia rodzinna
• rodzinny defekt apolipoproteiny B100
• hiperchoesterolemia wielogenowa
• niedoczynność tarczycy
• zespół nerczycowy
• przewlekła choroba nerek
• choroby wątroby
• leki (progestageny, glikokortykosteroidy, inhibitory proteazy stosowane w leczeniu zakażenia HIV).

Zwiększone stężenie triglicerydów – przyczyny

• dyslipidemia aterogenna
• cukrzyca typu 1 i 2
• zespół metaboliczny
• zapalenie trzustki
• niedoczynność tarczycy
• niewydolność nerek
• zespół nerczycowy
• zespół chylomikronemii.

Zmniejszone stężenie cholesterolu i triglicerydów – przyczyny

Zmniejszone stężenie cholesterolu całkowitego – przyczyny

• nadczynność tarczycy
• zaawansowana marskość i inne ciężkie uszkodzenia miąższu wątroby
• sepsa
• wyniszczenie.

Zmniejszone stężenie HDL – przyczyny

• dyslipidemia aterogenna
• rzadkie zespoły genetyczne: rodzinna hipoalfalipoproteinemia, choroba tangierska, rodzinny niedobór LCAT, choroba rybich oczu.

Zmniejszone stężenie LDL – przyczyny

• nadczynność tarczycy
• zaawansowana marskość i inne ciężkie uszkodzenia miąższu wątroby
• sepsa
• wyniszczenie

Zmniejszone stężenie triglicerydów – przyczyny

• nadczynność tarczycy
• niedożywienie
• wyniszczenie.

Jakie są wskazania do wykonania lipidogramu?

Lipidogram jest badaniem wykonywanym w przypadku podejrzenia dyslipidemii. Dyslipidemia to stan, w którym stężenia lipidów i lipoprotein w osoczu nie odpowiadają wartościom uznanym za pożądane, a te zależą od całkowitego ryzyka sercowo-naczyniowego u pacjenta.

Badanie w kierunku dyslipidemii zaleca się u:

1. osób z objawami choroby układu sercowo-naczyniowego
2. osób z blaszkami miażdżycowymi w tętnicach wieńcowych i/lub szyjnych
3. chorych na cukrzycę, przewlekłą chorobę nerek, nadciśnienie tętnicze, otyłość, przewlekłe autoimmunologiczne choroby zapalne
4. potomków osób z ciężką dyslipidemią (należy ich monitorować w specjalistycznych ośrodkach, jeśli zaburzenia się potwierdzą)
5. członków rodzin osób z przedwczesną chorobą układu sercowo-naczyniowego.

Badanie przesiewowe lekarz może także rozważyć u dorosłych mężczyzn w wieku ≥40 lat i kobiet w wieku ≥50 lat lub po menopauzie, zwłaszcza jeśli występują inne czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego.

Jak się przygotować do wykonania lipidogramu?

Cholesterol całkowity, cholesterol frakcji HDL i triglicerydy tradycyjnie oznacza się we krwi pobranej na czczo – po upływie 12–14 h od ostatniego posiłku. Obecnie, zgodnie ze stanowiskami towarzystw naukowych, nie uważa się pobierania próbek krwi na czczo za konieczne w celu badań przesiewowych i oceny ryzyka. Badanie na czczo zaleca się natomiast podczas kontroli leczenia u chorych z hipertriglicerydemią (zwiększonym stężeniem triglicerydów).